Bir kadın ve erkeğin sadece istedikleri zamanda ve istedikleri sayıda çocuk sahibi olabilmeleri için planlanan bir sistemdir. Aile planlaması sayesinde çiftler sağlıklı aralıklarla bakabilecekleri kadar çocuk sahibi olurlar. Bu bağlamda aile planlaması, çocuk sayısını kısıtlama anlamına gelmez; çiftlerin bakabileceği kadar çocuk yapması, gebelik aralıklarının sağlıklı olarak verilmesi anlamına gelir. Aile planlaması programının esas amacı; annenin, babanın, evdeki çocukların, yani ailenin tamamının sağlığını korumaktır. Aile planlaması çiftlerin ekonomik gücünün kısıtlanmadan, uygun ve hazır oldukları zamanda çocuk yapmalarına ve daha mutlu bir aile kurumu kurmalarına yardımcı olur. Aile planlaması çalışmaları ile hamile kalmak ve doğum yapmak için en uygun şartların neler olduğu çiftlere sunulur, hamilelikler arasında sağlıklı bir süre bırakılır. İşte gebelikler arasında bırakılan bu süre bebek sağlığı ve anne sağlığı, aile huzuru için çok önemlidir.

Aile planlaması önemlidir!

Aile planlaması; ailenin üye sayısını kısıtlamak anlamına gelmez, ailenin genel sağlık ve refah seviyesini yükseltmek anlamına gelir. Zira bebeğin, annenin ve evdeki diğer çocukların sağlığı sık ve kısa aralıklı doğumlardan olumsuz şekilde etkilenmektedir. Sağlıklı bir gebelik için doğumlar arasında geçen süre en az 2 yıl olmalı, 2 yıldan daha kısa aralıklı doğumlar sebebiyle bir önceki çocuğun ölüm riski neredeyse % 50 civarında olmaktadır. Doğumlar arasında en az 2 yıl olan doğumlarda çocuklar; 2 yıldan kısa süreyle dünyaya gelen çocuklara kıyasla fiziksel ve zihinsel açıdan gelişimlerini daha iyi sağlarlar. Zira 2 yaşındaki bir çocuğun sağlığını riske atan en büyük risk, aileye yeni bir üyenin katılmasıdır. Bununla birlikte bir annenin doğumdan sonra toparlanabilmesi için en az 2 seneye ihtiyacı vardır. 2 yıl içinde anne; fiziksel, zihinsel ve ruhsal açıdan normale dönebilir, yeni bir gebelik için hazırlanır.

Aile planlamasının amaçları nelerdir?

• Herkesin aile planlaması hakkında bilgi sahibi olmasını sağlamak

Aile planlaması, ülke genelinde yerleşmesi gereken temel sağlık hizmetlerinden biridir. Aile planlaması ile aileler; tüm şartlarını yeni bir bebek sahibi olmaya uygun hale getirirler ve en doğru şartlarda bebek sahibi olabilirler. Bu sayede hem bebek daha rahat koşullarda büyür hem de tüm aile bireylerine daha iyi imkanlar sağlanabilir.

• Beklenmeyen gebelikleri önlemek

Bebek sahibi olmak, çok güzel ve mutluluk verici bir durumdur, ancak o bebek, tüm aile bireyleri tarafından isteniyor ve bekleniyorsa. İstenmeyen hamilelikler genellikle annenin mutsuzluğu ve sonunda gebeliğini bilinçli olarak sonlandırılması ile sonuçlanır. Bu durum da anneyi psikolojik olarak yıpratır, fiziksel sağlığına da zarar verebilir.

• Çok sayıda doğumun önüne geçmek

Çok fazla sayıda doğum yapmak, anneyi fiziksel olarak ve psikolojik açıdan olumsuz etkiler. İlk 3 doğumda çok fazla olmasa da, üçüncü doğumun gerçekleşmesinden sonra ise doğum ile ilgili risklerde ciddi bir artış olur.  Özellikle de annenin beşinci doğumundan sonra anne ve bebeğin ölüm riski çok yüksektir.

• Hamilelikler arasındaki süreyi doğru ayarlamak

Sık sık doğum yapmak, anne sağlığını bozar. Bu nedenle de annenin vücudunun ve psikolojisinin toparlanması için en az 2 yıl ara vermek gerekir. Belirlenen bu 2 yıllık sürede annenin gebelik sürecinde yaşadığı olumsuzluklar ve hormonsal değişimler normale döner.

• Doğum yaşını ayarlamak

Bir kadın için 18- 35 yaşları arası doğum için en uygun bulunan yaşlardır. Bu bakımdan 18 yaşından önce ve 35 yaşından sonra yapılan doğumlarda anne ve bebek hayatı tehlikeye girer.

• Sağlıklı bireylerden oluşan sağlıklı bir toplum oluşturmak

Bir ailedeki çocuk sayısının çok fazla olması, o çocukların maddi ve manevi ihtiyaçlarının yeterince karşılanamaması anlamına geliyor. Çünkü çok sayıda çocuğun olduğu ailelerde bu çocuklara yeterince zaman ve maddi imkan ayrılamaz. Aile planlaması sayesinde fiziksel, ruhsal, psikolojik olarak daha sağlıklı çocuklardan oluşan bir toplum meydana gelir.

• Çocuk sahibi olmayan ailelere yardımcı olmak

Aile planlaması, sadece çocuk sayısını ayarlamayı, normalize etmeyi değil, bebek sahibi olamayan çiftlere yardımcı olmayı da amaçlamaktadır. Çiftler bu konuda hem bilgi hem de yardım alırlar.

Aile planlamasının faydaları

• Aile planlamasının anne sağlığına katkıları

• Sık aralıklarla çok sayıda hamile kalınmasını önlemek,
• Sık aralıklarla yapılan doğumdan kaynaklanan hastalıkları önlemek,
• Zor doğumdan kaynaklanan riskleri azaltmak,
• Kadınların çok erken ya da çok geç yaşta doğum yapmalarını engellemek,
• Beklenmeyen gebeliklerin önüne geçerek, düşük ve kürtajları azaltmak,
• Annenin psikolojisini korumak,
• Anne ölümlerini azaltmak olarak sıralanabilir.

• Aile planlamasının çocuk sağlığına faydaları

• Erken doğumları azaltmak,
• Sağlıklı olarak dünyaya gelen bebeklerin sayısını artırmak,
• Bebeklerin doğum aralıklarını sağlıklı bir şekilde ayarlayarak bebeklerin daha az hastalanmasını sağlamak,
• Bebek ölümlerinde azaltmak,
• Aile, çocuklarına yeteri kadar maddi ve manevi destek olacağı için ruhsal ve fiziksel açıdan daha sağlıklı bebekler yetişmesini sağlamak,
• Çocukların ekonomik olarak gereksinimlerini daha iyi karşılamak,
• Çocukların daha sağlıklı ve doğru eğitim almalarını sağlamak şeklinde sıralanabilir.

• Aile planlamasının toplum için faydaları

• Toplumun büyük bir kısmını kadınlar ve çocuklar oluştuğundan aile planlaması sayesinde kadınların ve çocukların sağlıklı olması, sağlıklı bir toplum oluşturmaktadır.
• Etkili bir şekilde aile planlaması yapılan toplumlarda nüfus dengeli ve planlı bir biçimde artış göstereceği için ülkelerin gelişmişlik düzeyi de artar.

Sağlıklı korunma yöntemleri nelerdir?

• Hormonsal teknikler
• Doğum kontrol hapları
• Düşük hapı
• NuvaRing (gebelik önleyici halka)
• Spiral (RİA)
• Hormonlu spiral (mirena)
• Cilt altı implantları
• Norplant
• İmplanon
• Prezervatif (kondom)
• Vajinal fitiller
• Diyafram
• Kadın prezervatifi (femidom)

Aile planlaması hizmetleri nerelerde sunulur?

Aile Sağlığı Merkezleri, Ana Çocuk Sağlığı ve Aile Planlaması Merkezleri’nde aile planlaması hizmeti verilmektedir. Gebeliği önleyici bazı yöntemlere dair araçlar da (kondom, KOK, spermisit) eczanelerden edinilebilmektedir. Kliniğe dayalı hizmetlere ek olarak, topluma dayalı hizmetlerden olan ev ziyaretlerinde ebe ve hemşireler aile planlaması hizmetlerinin sunumunda danışman, eğitici, uygulayıcı ve araştırıcı rol alırlar. Ülkemizde devlet hastaneleri ve doğumevleri aile planlaması hizmetini ücretsiz olarak vermektedir.

Anne ve çocuk sağlığını olumsuz etkileyen riskli gebelik durumları nelerdir?

• 18 yaşından önce gebe kalmak,
• 35 yaşından sonra gebe kalmak,
• 2 yıldan daha kısa aralıklarla gebe kalmak,
• 4 ve daha fazla sayıda gebelik yaşamak hem anne hem de bebek sağlığı açısından risklidir

Riskli gebeliklerin bebekleri:

• Rahim içinde iyi beslenemez ve gelişemez,
• Düşük doğum ağırlıklı zayıf ve cılız bebek doğabilir,
• Erken doğum olabilir,
• Doğumun zor olmasından dolayı beyin ve organ zedelenmesi, sakatlıklar yaşanabilir,
• Ölü doğum olabilir,
• Bebek, doğumdan kısa süre sonra bebeğin ölebilir,
• Bebek; zeka ve beden açısından geri olabilir.

Riskli gebeliklerin annelerinde:

• Kansızlık,
• Gebelik zehirlenmesi,
• Zor  doğum,
• Bebeğin ters gelmesi,
• Doğumdan sonra uzun süre kanama,
• Rahimde parça kalması,
• Enfeksiyonlar,
• Rahim ağzında yırtık,
• Düşük yaşanabilir.