Kadınların çoğu zaman endişelendikleri, aslında çok da gitmek istemedikleri jinekolojik muayene (vajinal muayene), her kadının hiçbir rahatsızlığı olmasa dahi yılda bir kez kontrol amaçlı yaptırması gereken çok önemli bir işlemdir. Çünkü vajinal muayene sayesinde bazı hastalıkların erken dönemde tanısı konulabilir. Özellikle son dönemlerde kadınlar arasında yaygın olarak görülen rahim ağzı kanserini önlemek amaçlı smear testi de yine jinekolojik muayene sırasında yılda bir kez yapılabilir. Bunların dışında kadın hastalıkları ile ilgili veya gebelik ile ilgili şikayetleri olan kadınlara jinekolojik muayene, kadın hastalıkları ve doğum uzmanları (jinekolog) tarafından yapılır. Aslında daha önce hiç jinekolojik muayene olmamış kadınların bu muayeneden ilk seferinde çekinmeleri normalken, kadınlar muayeneye her gittiklerinde aynı endişeleri yaşıyorlar. Ancak en fazla 1-2 dakika gibi kısa süren jinekolojik muayene, kesinlikle ağrı, acı veren bir işlem değildir. Bu bakımdan hastalıkların erken teşhis edilmesini sağlaması dolayısıyla her kadının isteyerek ve kontrol zamanını takip ederek jinekolojik muayeneye gitmesi gerekir.

Jinekolojik muayene ne zaman yapılır?

Jinekolojik muayene adet döneminde de adetli değilken de yapılabilir. Fakat adet döneminde kanama olduğu için rahim ağzı net olarak görülemeyebilir ve bu süre içinde smear alınamaz. Bu sebeple eğer acil bir durum yoksa doktorlar jinekolojik muayene için adet dışındaki dönemleri tercih ederler.

Jinekolojik muayene öncesinde doktor ve hasta ilişkisi

Tıpkı diğer muayenelerde olduğu gibi jinekolojik muayeneden önce de doktor, hastanın; yaşı, mesleği, medeni durumu, ilişki durumu, geçirdiği hamilelikler, düşükler,  doğumlar, ameliyatlar, kürtaj ve benzeri durumlar hakkında bilgi alır. Bununla birlikte kadın hastalıkları dışında herhangi bir hastalığın olup olmadığı, adet düzeni, adet süresi ve miktarı jinekolojik değerlendirmede önem taşır.  Ayrıca kadının sigara, alkol ve kullandığı diğer maddeler, kullandığı ilaçlar, ailesinde bir hastalık olup olmaması da bu süreçte önemlidir.  Kadının bu esnada sorulan sorulara açık ve net cevap vermesi, tanı ve tedavi planında önemli rol oynar.

Jinekolojik muayene masası ve spekulum muayenesi

Jinekolojik muayene yapılacak hasta ile doktor ilk görüşmeyi yapıldıktan ve hastanın öyküsü dinlendikten sonra jinekolojik muayene yapılır. Sağlık kurumunda kadın doğum ve muayene odalarında rutin olarak bulunan jinekolojik muayene masasında muayene gerçekleşir. Bunun için hasta belden aşağısını tamamen soyunmuş şekilde üzerine bir örtü alarak masaya uzanır. Muayene için bacaklarını masanın her iki yanında bulunan desteklere koyar ve litotomi adı verilen pozisyonu alır. Doktor, jinekolojik muayeneye başlarken öncelikle karın bölgesi ve dış genital organlarda (dudaklar, klitoris vb.)  herhangi bir patoloji, anomali, ameliyat izi olup olmadığını kontrol eder. Ardından spekulum muayenesine başlanır. Burada spekulum adı verilen plastik veya metal alet, yerleştirilir. Burada amaç vajina içerisini ve rahim ağzını gözleyebilmek için açık tutmaktır. Bu işlem esnasında kadın rahat ve gevşek durursa kesinlikle hiçbir ağrı, acı hissetmez. Burada kullanılan spekulum adlı alet; iki parçalı, ördek gagası şeklinde bir alettir ve bu iki parça arasında vajina içerisi ışık ile aydınlatılır ve doktor kolaylıkla izleyebilir. Spekulum yerleştirilmesi ile vajina içerisinde akıntı ve diğer patolojilerin varlığı gözlemlenir ve rahim ağzı detaylı olarak izlenir. Bu sayede rahim ağzında herhangi bir lezyon (yara), polip vb. patoloji varsa fark edilir. Eğer doktor gerekli görürse bu esnada rahim ağzından smear alır. Vajinada akıntı gözlenirse buradan çubuk ile sürüntü şeklinde kültür alınır. Bu smear ve kültür alma işlemleri kesinlikle ağrı, acı vermez. Ancak altını çizmekte fayda var ki, bakire hastalarda spekulum muayenesi yapılmaz.

Elle vajinal muayene

Jinekolojik muayenenin spekulum ile yapılmasından sonra elle muayene (bimanuel muayene) yapılır. Bu muayenede amaç rahim, yumurtalık ve bunlara etrafındaki patolojilerin doktor tarafından elle değerlendirilmesidir. Çünkü bu alanda bulunan miyom ve kist benzeri yapıları doktor elle hissedebilir. Bu muayenede doktor iki parmağını vajina içine ve diğer elini de karnın alt bölgesine yerleştirir. Bu şekilde doktor, organları ve patolojileri hissetmeye çalışır. Ancak tıpkı spekulum muayenesinde olduğu gibi yine bakire hastalarda vajinal yoldan elle muayene de yapılmaz. Bunun yerine bakirelerde doktor, rektuma (makattan içeriye) tek parmağını yerleştirerek rektal muayene yapar. Böylelikle hastanın rahim, yumurtalık ve etrafındaki patolojileri değerlendirir.

Jinekolojik muayene sonrasında istenen diğer tetkikler

Kadına jinekolojik muayene yapıldıktan sonra doktor, gerekli görürse ultrason yapar. Ancak günümüzde hemen hemen her muayeneden sonra rutin olarak ultrason yapar. Bu çok klasik olarak karın üzerinden ya da daha nadir olarak tercih edilen vajinal yoldan da yapılabilir. Ancak eğer karın üzerinden yapılacaksa hastanın mesanesinin dolu olması, idrara sıkışık olması gerekirken, vajinal ultrason yapılacaksa, tam tersi olarak kadının idrarını tamamen yapmış olması istenir. Bu muayene ve ultrason değerlendirmesi sonuçlarına göre doktor gerekli görürse bazı kan ve idrar tahlilleri isteyebilir.

Hamilelikte elle veya spekulum ile vajinal muayene (alttan muayene) yapılması

Hamilelik dönemi içinde gerçekleştirilen vajinal muayenenin bir riski var mı, herhangi bir zararı var mı, vajina içerisinden yapılan ultrasonun bebeğe bir zararı olur mu, düşüğe neden olur mu gibi sorular kadınların sıklıkla aklını karıştırmaktadır.  Bu bağlamda gebeliğin ilk dönemlerinde veya ilerleyen aylarda vajinal yoldan elle veya spekulum denilen alet ile muayene bazı durumlarda gerekiyor. Hamilelikte karın üzerinden yapılan ultrason ayda 1 – 2 kez düzenli olarak yapılırken, vajinal yoldan yapılan (transvajinal) ultrasonografi sadece bazı durumlarda kullanılır. Ancak altını çizmekte fayda var ki, vajinal yoldan yapılan (transvajinal) ultrasonografi karın üzerinden yapılan ultrasona göre gebeliğin durumu hakkında çok daha net bilgi vermektedir.

Transvajinal ultrason neden gerekli?

Transvajinal ultrason gebelikte çok sık yapılmasa da, bazı durumların ya da şüphelerin varlığında gerekmektedir. Özellikle gebeliğin ilk aylarında bebeğin kalp atışının daha net izlenebilmesi için ya da myom, polip gibi patolojilerin daha net görüntülenebilmesi için transvajinal ultrasonografi uygulanıyor. Bunun yanında kanama olması durumunda bunun sebebinin anlaşılması ve rahim ağzının değerlendirilmesi için alttan spekulum ile muayene gerekiyor. İlerleyen gebelik aylarında ise kadının rahim ağzı açıklığını değerlendirmek için doktor, elle muayene yapar.
Tüm bunlardan yola çıkarak sonuç olarak; hamilelik sırasında vajinal yoldan elle muayene yapılması, spekulum denilen muayene aletinin takılması ya da vajinal ultrason yapılması bebeğin veya anne adayının sağlığı açısından risk teşkil etmez, gebeliğe her hangi bir zarar vermez. Özellikle de anne adaylarının endişeye düştüğü gibi bebeğe hiçbir zarar vermez, düşük, kanama veya başka bir risk oluşturması mümkün değildir. Zira gebelik, yani bebek rahmin içerisindedir, burada sözü edilen muayeneler ise tamamen rahmin dışarısında rahim ağzına kadar olan bölgede gerçekleşir. Bu bağlamda doktor önerdiği halde, gerektiği halde gebelikte bu tür muayeneleri olmaktan çekinmeye hiç gerek yoktur. Eğer hastanın istememesi, bu muayenelerden kaçması bazı durumlarda bazı ciddi hastalıkların fark edilememesine,  bebeğin sağlığını tehlikeye düşürecek olaylar gelişmesine sebep olabilir.