Üreme çağındaki kadınlar, her ay düzenli ya da düzensiz aralıklarla yumurtlar ve bu durum onun üreyebilirliğini göstermektedir. Kadının yumurtalıklarında bulunan ve yumurtayı içinde barındıran keseciklere folikül adı verilmektedir. Folikül, tek bir yumurta hücresini sarmalayan ve onu besleyip koruyan küçük yapıdır. Kadının her yumurtlama döneminde bir tane folikül olgunlaşarak yumurta hücresini serbest bırakır. Kadınların adet döneminde rol oynayan bu ufak kesecikler yumurtayı sarar. Folikül aynı zamanda da östrojen hormonu salgıladığı için de yumurtlamada önemlidir. Kadının adet döneminin ortasında bu folikülün büyüklüğü 2 cm’ye yaklaşır ve çatlar. İşte bu olay içinde bulunan yumurtanın dışarı çıkması, yani yumurtlama durumunu meydana getirir. Eğer yumurtlama olduğu dönemde de korumasız cinsel ilişki gerçekleşirse gebeliğin oluşma ihtimali doğar.

Anlaşıldığı üzere folikül normal şartlarda her kadında yumurtalıklarda bulunmakta ve yumurta hücresini içermekte olan ufak keseciktir. Üreme çağı içindeki kadında eğer bir yumurtlama problemi yoksa adet döneminin ortasında folikülün büyüklüğü yaklaşık 2 cm’ye ulaşır, yumurtayı içinde bulunduran folikül çatlar ve içindeki yumurta dışarı atılır, yumurtlama olur. Peki, normalde olması gereken bu çatlama olmazsa ne olur? Folikül yeterince büyüdüğü, gerekli büyüklüğe ulaştığı halde çatlamazsa ve daha fazla büyümeye devam ederse; küçük, gergin bir baloncuk halinde kist oluşur.

Folikül kisti nedir, neden olur?

Yukarıda anlatıldığı üzere folikülün istenen büyüklüğe ulaşmasına rağmen çatlamaması durumunda folikül kisti meydana geliyor. Folikülün çatlamamasından kaynaklanan bu folikül kistleri genellikle 2 – 4 cm çapında kistlerdir.

Yumurtalıklarda iki çeşit fonksiyonel (işlevsel) kist oluşur. Bunlardan birisi folikül kisti, diğeri ise korpus luteum kistidir. Bu yumurtalık kistler sıklıkla genç ve orta yaşlardaki kadınlarda görülmektedirler. Zaten bu kistlerin oluşumu yumurtlama işleviyle ilgili olduğundan 40 yaşından sonra seyrek olarak görülürken, 45 yaşı geçince neredeyse hiç görülmez. Zira artık yumurtlama biter, kadın menopoza girer.

Folikül kisti belirtileri nelerdir?

Yumurtlama döneminde folikül yeterince büyüdüğü halde çatlayamadığı için ortaya çıkan folikül kisti, sıklıkla sağda ya da solda bulunduğu tarafta kasıklarda hafif bir ağrı ile kendini belli eder. Ancak bu ağrı çoğu zaman kadınlar tarafından normal adet sancısı ile karıştırılmaktadır. Folikül kistinde hasta özellikle hareket ettiğinde veya otururken kistin olduğu tarafta ağrı olduğunu fark eder.

Bu tür ağrı şikayetiyle ya da başka bir sebeple doktora gittiğinde, yumurtlama günlerinden bir kaç gün sonra ultrasonografi yapıldığında yumurtlamanın gerçekleşmediği ve folikül kistinin mevcut olduğu izlenir. Yumurtlama olmaması sebebiyle, folikül kisti kadında adet gecikmesine ve adette geçici de olsa bir düzensizliğe neden olmaktadır.

Folikül kistleri tehlikeli midir?

Vücudun her hangi bir yerinde oluşan diğer kistlerle karşılaştırıldığında folikül kistleri çok küçük kistlerdir. Bu sebeple de diğer kistlerde olduğu gibi torsiyon (burkulma, dönme) gibi bir komplikasyon beklenmez, daha az tehlike arz ederler. Ancak nadiren folikül kistlerinin rüptür, yani yırtılma, patlama yaptığı gözlenebilir. Böyle bir durumda folikül içerisindeki sıvı karın içine boşaldığı için kadın, ani ve şiddetli bir kasık ağrısı hissedebilir.

Folikül kistleri nasıl tedavi edilir?

Folikül kistleri genellikle adet dönemine ya da adet gecikmesine benzer şikayetlere yol açarlar. Bu sebeple de çoğu zaman kadın doktora bile gitmez ve ağrının geçmesini bekler. Bir şikayetten dolayı çekilen ultrasonda belirlenen folikül kistleri ise tehlike arz etmiyorsa müdahale edilmez. Zira folikül kistleri sıklıkla bir kaç ay içerisinde kendiliğinden kaybolur ve tedaviye gerek kalmaz. Bu sebeple de folikül kistlerinde ilaç tedavisi ya da ameliyat gibi tedavi yöntemleri uygulanmaz. Bazı vakalarda doktor, doğum kontrol hapları ile tedaviye karar verebilir. Fakat bu da şart değildir. Aslına bakılırsa kistin kendi kendine kaybolmasını beklemek ve doğum kontrol hapı kullanarak tedavi etmek arasında da belirgin bir fark bulunmamaktadır. Çünkü her iki yöntemde de folikül kistleri yaklaşık olarak aynı süre içinde kaybolur.

Folikül kistleri tekrarlar mı? 

Yumurtalıklarda oluşan folikül kistleri ve korpus luteum kistleri fonksiyonel, işlevsel kistlerdir. Bunlara fonksiyonel kist denilmesinin sebebi kadınların her ay normal yumurtlama fonksiyonlarına bağlı olarak oluşan kistler olmalarıdır. Bu bakımdan folikül kistlerinin tekrarlayıp tekrarlamaması da kadınların yumurtlama yaşadıkları genç ve orta yaşlarda, yani üreme dönemleri içinde zaman zaman oluşma risklerinin bulunduğu gerçeğiyle örtüşmektedir. Yani kadın yumurtladığı sürece her hangi bir dönemde bu kistler kendiliğinden tekrarlayıp yine kendiliğinden kaybolabilirler ve zararsızdırlar.

Folikül kistleri, kalıcı değillerdir ve genellikle kadın için problem, hastalık oluşturmazlar. En çok merak edildiği bağlamda da kesinlikle kanser ya da başka ciddi hastalıklarla da ilgili değillerdir.

Korpus luteum (sarı cisim) nedir?

Üreme çağındaki bir kadının adet döneminin başlangıcında FSH hormonunun etkisiyle folikül her geçen gün büyür. Adet döneminin ortasında ise yumurtlama zamanına gelir ve LH hormonunun etkisi ile folikül çatlar ve yumurtlama gerçekleşir. Folikülün içindeki yumurta atıldıktan sonra folikül korpus luteum, yani “sarı cisime” dönüşür. Bu sarı cisimden progesteron hormonu salgılanır. Bu dönemde folikül ve korpus luteumun büyümesi ile de kistler oluşabilir.

Korpus luteumdan salgılanan progesteron hormonu kadının adet döngüsünün gerçekleşmesinde ya da gebelik oluşursa gebeliğin rahim içerisine yerleşmesinde önemli bir göreve sahiptir. Yumurtlamadan sonra döllenme oluşmazsa korpus luteumdan salgılanan progesteron hormonu, rahim iç tabakasının değişmesini sağlar ve bir süre sonra korpus luteum küçülür, ürettiği progesteron hormonu da azalır. Böylelikle rahim iç tabakası dökülür ve adet kanaması başlar. Ancak döllenme oluşmuşsa korpus luteum gerilemez varlığını devam ettirir ve gebeliğin rahim iç tabakasını tutunmasını sağlar.

Korpus luteum kisti nasıl ve neden oluşur?

Korpus luteumun içinde sıvı birikmesi durumunda kist halini alır ve korpus luteum kisti oluşur. Tıpkı folikül kisti gibi, korpus luteum kisti de büyük değildir. Genellikle 3-4 cm büyüklüktedir. Bu kistler genelde 1-2 ay içerisinde kendiliğinde kaybolur, her hangi bir sağlık sorununa yol açmaz, ekstra bir büyüme yapmazlar. Korpus luteum kistleri genellikle sağ veya sol tek yumurtalıkta görülmekle birlikte, çok nadiren de olsa iki yumurtalıkta birden görülebilir. Korpus luteum kistleri de folikül kistleri gibi hafif kasık ağrısı ya da cinsel ilişki sırasında ağrıya sebep olabilir. Bununla birlikte progesteron hormonu salgıladığından dolayı kadında adet gecikmesine ya da adet düzensizliğine neden olabilir.

Korpus luteum kisti nasıl tedavi edilir?

Korpus luteum kisti, kendiliğinden anlaşılacak net belirtiler göstermez ve ultrasonografide görülerek tespit edilir. Her hangi bir ciddi rahatsızlığa yol açmadıkları ve kendiliğinden kaybolabildikleri için de tedavileri için herhangi bir ilaç kullanılması, bir operasyon yapılması gerekmez. Bunlar küçük kistler oldukları için rüptür (yırtılma, patlama), karın içerisine kanama, torsiyon (burkulma, dönme)  gibi komplikasyonlar yaşanmaz ve genellikle 1-2 ay içinde kendiliğinden kaybolurlar.

Korpus luteum kisti tekrarlar mı?

Fonksiyonel kistler oldukları için yumurtlama dönemlerinde tekrar oluşma riski mevcuttur. Ancak yumurtalık kanserine sebep olabilecek ya da başka bir kanserle ilgili kistler değildir ve tamamen iyi huylu kistlerdir.