Hem kadın hem de erkeklerde görülebilen Huzursuz Bacak Sendromu (RLS), yaygın olarak yaşanan sinir sistemi sorunlarından birisidir. Huzursuz bacak sendromu çoğu zaman başka hastalıklarla karıştırıldığı ya da fazla önemsenmediği için hastalığın teşhisi ve tedavisi gecikebilir. En tipik belirtileri özellikle geceleri bacaklarda karıncalanma ve huzursuzluk hissi olan bu sendrom, Avrupa ülkelerinde nüfusun yaklaşık % 10’unu rahatsız etmekte olan bir rahatsızlıktır. Neden ortaya çıktığı tam olarak bilinmeyen huzursuz bacak sendromu, bazen tek başına, bazen de başka bir hastalığa bağlı olarak ortaya çıkabiliyor. Cinsiyetlere göre bu hastalığın genel dağılımına bakıldığında kadınlarda görülme sıklığının erkeklerin iki katı olduğu bilinmekte, yaş faktörüne göre değerlendirildiğinde ise yaşlıların gençlerden daha fazla risk altında olduğunu söylemek mümkündür. Henüz kesin bir tedavisi olmayan huzursuz bacak sendromunun semptomları hafifleten ilaçlar bulunakta ve birtakım egzersizlerle semptomları iyileştirmek mümkün olabilmektedir. Bu genel bilgilerle birlikte huzursuz bacak sendromu nedir, neden olur, belirtileri nelerdir, nasıl tedavi edilir gibi soruların yanıtlarına ayrıntılı olarak bakmakta fayda var.

Huzursuz bacak sendromu nedir?

Huzursuz bacak sendromu (RSL), kişinin bacaklarında hareket huzursuzluğu ve rahatsızlık verici bir his ile kendini gösteren bir hastalıktır. Bu sendrom kişide istemsiz bir şekilde bacaklarını hareket ettirme dürtüsü yaratır, kişi otururken, dinlenirken ya da gece uyurken aniden ortaya çıkabilir. Bacaklardaki bu his kişiyi çok rahatsız etmekle birlikte, çoğu zaman bacaklar hareket ettirildiğinde kendiliğinden geçme eğilimindedir. Aslında her yaştan kişide görülebilen huzursuz bacak sendromu yaş ilerledikçe daha sık ve daha şiddetli görülmektedir.

Huzursuz bacak sendromu, özellikle de uykudayken rahatsız edici olur ve kişiyi ciddi anlamda uykusuz bırakır, uyku problemlerine yol açabilir. Bazı hastalar bu sorun yüzünden sosyal yaşantısının da olumsuz etkilendiğinden şikayet edebilmekteler. Huzursuz bacak sendromda ortaya çıkan istemsiz hareketlere Periyodik Bacak Hareketleri (PLMS) adı verilmektedir. Huzursuz bacak sendromu kendi içinde birincil ve ikincil RLS olarak ikiye ayrılırken; birincil RLS’nin nedeni tam olarak bilinmez, ancak ikincil RLS’de hamilelik, demir eksikliği, kronik böbrek yetmezliği gibi sorunların bu sendromun arkasında yattığı düşünülmektedir. Hastalar genel olarak birincil RLS belirtileri ile genç yaşta karşılaşırken, hastalığın ilk zamanlarında semptomlar hafif seyreder, ancak zaman ilerledikçe geçen süreçte belirtiler ağırlaşır. Bu tür bir durumda hastalığın olması gerekenden daha geç teşhis edilmesi söz konusu olabilir.

Huzursuz bacak sendromu neden olur?

Huzursuz bacak sendromunun nelerden kaynaklandığına dair bulgular bulunmakla birlikte tam olarak nedeni açıklanmış değildir. Bu sendroma yol açan faktörler genel olarak;

• Kişinin beynindeki kimyasal dopamin dengesizliğinin, beyin tarafından kas hareketlerini kontrol edecek mesajın gönderilememesine yol açması,
• 40 yaş altındakilerde görülen huzursuz bacak sendromunun genetik kaynaklı olabilmesi,
• Gebelikte ve özellikle de gebeliğin son trimestrinde anne adaylarında görülen semptomların gebeliğe bağlı olması ve doğumla birlikte kendiliğinden geçmesi,
• Böbrek yetmezliğine anemi ve demir eksikliğinin eşlik etmesi,
• Alkol kullanan kişilerde ve diyabet hastalarında sıklıkla görülen periferik nöropati sebebiyle el ve ayak sinirlerinin hasar görmesi,
• Vücutta aşırı düzeyde demir eksikliği görülmesi,
• Omurilikte spinal kord ya da spinal blok oluşumu,
• Vücutta serotonin miktarını arttıran sertralin, fluoksetin gibi antidepresan ilaçların ve haloperidol gibi antipsikotik ilaçların sürekli olarak kullanılması,
• Fazla miktarda alkol, kafein ve nikotin kullanımı,
• Belirgin düzeyde vitamin eksikliği,
• Hormonsal bozukluklar, dengesizlikler,
• Alzhmeir ve Parkinson gibi sinir sistemi rahatsızlıklarına sahip olmak,
• Herhangi bir sebeple sinir hasarı geçirmek,
• Hemodiyaliz (böbrek rahatsızlığı dolayısıyla böbreklerin diyaliz işlemiyle temizlenmesi) şeklinde sıralanabilir.

Yukarıda sıralanan sebeplerden ya da çok başka sebeplerden kaynaklanan huzursuz bacak sendromu risk faktörleri doğru bilinmeli, belirtileri takip edilmeli ve zamanında doğru teşhis, doğru tedavi ile hastanın şikayetleri hafifletilmeye çalışılmalıdır.

Huzursuz bacak sendromu belirtileri nelerdir?

• İstemsiz şekilde bacakları hareket ettirme dürtüsü, isteği,
• Uzanırken, otururken, yatarken, bir dinlenme anında fark edilen ağrılar,
• Yürüme, bacakları sallama, germe gibi hareketlerden sonra rahatlama hissetme,
• Özellikle geceleri uykuda hissedilen bacak seğirmesi,
• Bacaklarda zaman zaman hissedilen ağrı, zonklama, kaşıntı ve elektriklenme,
• Bacaklarda karıncalanma, çekme, aniden sıcaklık ya da aşırı soğukluk gibi birtakım hisler olması

Yukarıda sıralanan belirtiler ve bunların benzerleri genellikle hafif bir şekilde seyretmekle birlikte kimi zaman çok şiddetli olabilir. Huzursuz bacak sendromunun şiddetli semptomları olması durumunda kişinin yaşam kalitesi ciddi anlamda düşebilir, ilerleyen dönemlerde bacaklardaki bu ağrı ve karıncalanma gibi semptomlar hastanın kollarında da görülebilir. Hastalığın ilk evrelerinde semptomların çoğu gündüzleri görülürken, ilerleyen safhalarda semptomlar daha çok geceleri ya da hem gece hem de gündüzleri görülebilir. Hastalığın ilerlediği vakalarda istemsiz bacak seğirmeleri ve periyodik bacak hareketleri, kişiyi uykusundan uyandırabilecek düzeye gelir. Yukarıda sıralanan semptomlar zaman zaman daha da alevlenebileceği gibi bazen de hafifleyebilir, kendini unutturabilir. Hastaların çoğu ilk önceleri bunu bir rahatsızlık ya da müdahale edilmesi gereken bir sorun olarak görmez, belirtileri kas kramplarına ya da bacaklarda uyuşukluk hissine benzetmezler. Zaten genelde hastalarda bacaklarını sürekli olarak hareket ettirme isteği ve bu isteğe karşı koyamama sorunu bulunur.

Bu semptomlar çoğu zaman çok ileri evrelere kadar önemsenmese de bilinçli kişiler bu semptomlardan biri ya da birkaçı ile karşılaştığında belirtileri ciddiye almalı ve mutlaka bir uzmana başvurmalıdır. Zira hastalık ilerlerse, müdahale edilmemiş olursa hastada depresyon veya başka komplikasyonlar görülebilir.

Huzursuz bacak sendromu nasıl teşhis edilir?

Yukarıdaki belirtilerden bir ya da birkaçını yaşayan kişiler bu şikayetlerle doktora başvurduklarında, teşhis için hastanın sağlık geçmişi ve hastalıklarına dair belirtiler ile ilgili kısa bir araştırma yapılır. Bu süreçte hastanın vereceği bilgilerin doğruluğu çok önemlidir. Bilgilere dayanarak doktor, huzursuz bacak sendromundan şüphelenirse fiziksel ve nörolojik muayene yapacaktır. Bu bağlamda demir eksikliği başta olmak üzere olası nedenlerin teşhisi için kan testleri yapılabilir. Doktor gerekli görürse hastanın uyku apnesi gibi başka bir rahatsızlığınız olup olmadığı araştırılır ve ikincil RLS teşhisi için ise laboratuvar ya da nörolojik testler yapılır.

Huzursuz bacak sendromu teşhisinin doğrulanması amacıyla doktor, L-Dopa testine başvurabilir. Tedavide yararlanılan depominerjik etkili bir madde tek seferde 100 mg olacak şekilde hastaya verilir. Bu uygulamadan sonra belirtilerde iyileşmenin gözlenirse en az % 50 olasılıkla hastada huzursuz bacak sendromu olduğu düşünülür.

Huzursuz bacak sendromu nasıl tedavi edilir?

Huzursuz bacak sendromunun kesin bir tedavisi olmadığı, ancak birtakım ilaçların düzenli kullanımı, düzenli olarak yapılan bacak egzersizleri, yaşam stilinde sağlıklı yönde değişiklikler yapılması ile hastalık kontrol altında alınabilir.

Huzursuz bacak sendromu tedavisinde kullanılan ilaçlar ise;

• Oxycontin, Roxicodone, Norco, Vicodin gibi opioidiler,
• Benzodiaz olarak bilinen kas gevşeticiler,
• Neurontin, Horizant, Lyrica tarzı kalsiyum kanallarını etkileyen ilaçlar,
• Requip, Neupro, Mirapex gibi dopamin seviyesini arttırıcı ilaçlar,
• L-Dopa olarak sıralanabilir.

Huzursuz bacak sendromu durumunda kullanılan bazı anti depresanlar ve antipsikotik ilaçlar, semptomları kötüleştirebilir. Bu sebeple de hasta kullandığı tüm reçeteli ve reçetesiz ilaçlarla ilgili doktorunu bilgilendirmelidir. Ayrıca yukarıda sıralanan ilaçların hamileler tarafından kullanımı önerilmediği için hamileler kesinlikle doktor kontrolünde başka bir tedavi yolunu tercih etmelidir.

Huzursuz bacak sendromunda önerilen egzersizler hangileridir?

Huzursuz bacak sendromunda ilaçla tedavi yeterli değilse ilaçlara ek olarak doktor, bazı bacak egzersizlerinin her gün düzenli olarak yapılmasını önerebilir. Bu bağlamda hastanın günde yarım saatlik yürüyüşlere çıkması, fitness, yoga, pilates ve yüzme gibi hafif ve orta şiddetli egzersiz programlarını uygulaması kesinlikle doğru bir yaklaşım olacaktır. Bunun tam tersi olarak da saatlerce yürümek, koşmak gibi zorlayıcı hareketler ve şiddetli egzersizler yapmak hastanın şikayetlerini daha da kötüleştirebilir. Bu sebeple de huzursuz bacak sendromu olan kişiler daha çok ısınma ve gevşeme hareketlerini tercih etmeli ve ağır egzersizlerden kaçınmalıdır.

• Esneme hareketi

Hasta, dirsekleri düz olacak şekilde ellerini bir duvara yaslar, sağ dizini hafifçe büker ve sol bacağını birkaç adım geriye doğru uzatarak topuğunu yere sağlam bir şekilde basar. Ortalama 30 saniye kadar o şekilde bekledikten sonra topuğuhala yere basılıyken sol dizini büker. Eğer az daha zorlamak isterse bunun için ayağını geriye doğru hareket ettirir ve adından hareketi diğer bacağı için de tekrarlar.

• Öne doğru esneme hareketi

Vücudun dengesini sağlamak için hasta, bir duvara paralel şekilde durur. Bir bacağı düz dururken diğer ayak bileğini arkaya doğru çeker ve sonrasında aynı hareketi diğer bacağı için de tekrarlar.

• Kalçayı esnetme

Hasta, bir sandalyenin arka kısmını duvara yaslar, yüzü sandalyeye dönük olacak şekilde durur. Bu şekilde öncelikle sol ayağını yukarı kaldırır ve dizini bükerek sandalyeye yaslanır. Hasta, omurgasını hareket ettirmemeye çalışarak, pelvisini hafifçe öne doğru bastırır. Bu pozisyonda 30 saniye basılı tutup, diğer bacağa geçer ve hareketi tekrar eder.

Huzursuz bacak sendromunun tedavi edilmemesi durumunda hangi riskler söz konusu olur?

Huzursuz bacak sendromu hastalarda hayati tehlike yaratacak bir sorun değildir ve genelde ciddi komplikasyonlara neden olmaz. Fakat kişinin geceleri uykusunu tam anlamıyla alamaması ve sürekli bacaklarda hissedilen sorunlar hastayı rahatsız eder, zor durumda kalır. Huzursuz bacak sendromunun kişiyi depresyon gibi ruhsal bozukluklara bile sürükleyebildiği bilinmektedir. Zira bu sendrom ilerleyen süreçte; halsizlik, okul performansında düşme, konsantrasyon ve hafıza bozuklukları gibi sorunlara da yol açmaktadır.

Huzursuz bacak sendromu olanlara öneriler!

Huzursuz bacak sendromunu kontrol altında tutmak ve bunun sebep olduğu psikolojik sorunları da hafifletmek için öncelikle düzenli uyumak önerilir. Zira her gece en az 7 saat boyunca uyuyan, sakin, karanlık, iyi havalandırılmış ve fazla sıcak olmayan bir odada uyumayı tercih eden kişiler, yaklaşık her gün aynı saatte yatıp aynı saatte kalkmaya özen gösteren kişilerde huzursuz bacak sendromu görülmediği, var olursa da kısa süre içinde geçtiği bilinmektedir. Aynı bağlamda aşağıda sıralanan öneriler de sendromu hafifletecektir.

• Alkol ve sigara kullanılmamalı,
• Çay ve kahve gibi kafein içeren içecekler sınırlı miktarda tüketilmeli, mümkünse günde 2 fincanı geçmemeli,
• Bacaklara ara sıra sıcak ya da soğuk kompres uygulanmalı,
• Geç saatlere kadar çalışmaktan kaçınmalı,
• Ilık bir su ile bacaklara haftada bir kez masaj yapılmalı,
• Oturarak, masa başı işler yapanlar işlerine sık sık mola vermeli,
• Uzun süren araba yolculuklarından kaçınmalı ya da sık sık mola verip hareket etmeli,
• Gün içinde hareket olanağını artırmalı,
• Güne her sabah esneme, germe hareketleri ile başlamalı ve sabahları hafif de olsa egzersiz yapmalıdır.