Bir gebeliğin oluşması için kadının yumurtası ile erkeğin sperminin buluşması, döllenmenin gerçekleşmesi sonucunda sağlıklı bir embriyo oluşması gerekiyor. Embriyonun oluşum ve gelişim dönemleri gebeliğin oluşması ve devamı için çok önemlidir. Sağlıklı bir embriyo, aynı zamanda sağlıklı bir bebek demektir.

Embriyonun gelişim sırasında etkilendiği, maruz kaldığı faktörler oldukça önemlidir. Çünkü hem doğal yolla elde edilen gebeliklerde hem de tüp bebek tedavileri ile elde edilen gebeliklerde embriyonun sağlıklı olması gerekiyor. Sağlıksız bir embriyo, olumsuz koşullardan etkilenen embriyo hem doğal yolla elde edilen gebeliklerde, hem de tüp bebek tedavisinde gebeliğin başarısızlıkla sonuçlanmasına sebep olur.

Tüp bebek tedavilerinde ilk denemelerde gebeliğin gerçekleşmeme sebebi genellikle embriyo ile ilgili sorunlardır. Embriyonun maruz kaldığı olumsuz koşullar onun anne adayının rahmine tutunmasına ve orada gelişmesine engel olabilmektedir.  Tüp bebek tedavilerinde ilk denemede başarısızlık olması durumunda da ilk olarak embriyo ile ilgili faktörler değerlendirilir ve göz önünde bulundurulur. Başarısızlık durumunda çiftlerin ümitsizliğe kapılmadan tüp bebek tedavisine devam etmeleri, buna sebep olan etkenleri tespit edip tedavi için yollar denemeleri önerilir. İşte bu noktada laboratuvar koşullarında oluşturulan ve en kalitelisi seçilerek transfer edilen embriyonun etkilendiği faktörlerin tespit edilmesi ve buna göre bir planlama yapılması önem taşıyor.

Embriyo gelişimi

Gebelik için oluşturulan embriyoların gelişimi; anne adayının rahminin yapısı, doğuştan ya da sonradan oluşan bir anomalinin bulunup bulunmaması, embriyonun oluşturulduğu laboratuvarın koşulları, embriyo nakli sırasında olabilecek herhangi bir olumsuz koşul gibi pek çok faktörden etkileniyor. Bu bakımdan anne adayının rahminin yapısı gibi sperm ve yumurtanın özellikleri, kalitesi de doğrudan embriyonun oluşuma ve gelişimine etki ediyor. Sperm ve yumurta ile ilgili ya da rahimle ilgili en küçük bir olumsuz durum embriyonun rahme tutunmasına engel olabilir, bu da düşüklerin, ileri dönemlerde bebeğin kaybedilmesinin sebebi olabilir.

Tüp bebek tedavisi uygulanacak olan bir çiftten uygun zamanda alınan yumurta ve spermler laboratuvarda aynı ortama bırakılarak ya da mikroenjeksiyon yöntemi ile sperm hücresi yumurtanın içine enjekte edilerek embriyo elde edilir. Bu embriyolar da oluştuğu günden anne adayının rahmine transfer edildiği güne kadar aynı anne rahminde olduğu gibi, hatta daha da özenli bir ortam hazırlanarak büyütülmeye çalışılır. Tüp bebek tedavilerinde embriyo gelişimi için anne rahminde bulunan sıcaklık nem ve gaz kompozisyonu laboratuvarda özellikle taklit edilmeye çalışılır. Ancak uzmanların da hep altını çizdiği gibi en iyi kalite en iyi teknolojik laboratuvarlarda bile gerçek anne rahminin koşullarına sadece yaklaşılabilmekte, ama aynı koşulları tam olarak elde etmek mümkün olmayabilmektedir. Bu bakımdan elde edilen embriyonun gelişimi her aşamada laboratuvardan kaynaklı olabilecek sıcaklık, nem gibi dışsal koşullardan etkilenebilmekte, hazırlanan koşullar embriyonun tam olarak gelişmesine kimi zaman izin vermeyebilmektedir. Böyle bir durumda ise başarısız tüp bebek denemesinden bahsedilebiliyor.

Gelişimi sırasında embriyonun etkilendiği faktörler

• Yumurta sayısı çok önemlidir!

Embriyo oluşumunda ve gelişiminde anne adayının yumurtalarının sayısı etkili faktörlerden biridir. Bu konuda yapılan araştırmalara göre günümüzde 40 yaşına yaklaşan, hatta 35 yaş üstü diye tabir edilen kadınların yumurta hücrelerinde kromozomsal bozukluklar tespit edilebilmektedir. Zaten kısırlık şikayeti ile doktora başvuran ve tüp bebek tedavisi planlayan çiftlerin neredeyse yarısına yakınında yumurta kalitesi ve sayısı ile ilgili bir yetersizlik olduğundan doğal yolla gebelik elde edilemiyor. Hal böyle olunca da tüp bebek tedavisinde doktorlar en kaliteli yumurta ve spermi seçerek dölleyip en kaliteli embriyoyu oluşturmaya çalışmaktalar.

• Laboratuvar koşulları embriyo gelişimini etkiliyor!

Özenli bir seçim ve çalışmanın ardından embriyo elde edildikten sonra rahme transfer edilirken de laboratuvar koşullarının buna uygun olması gerekir. Örneğin laboratuvarın sıcaklık durumu, teknik açıdan kapasitesi ve nemin ideal düzeyde olmasına dikkat edilmeli, aslında en çok da anne rahminin doğal koşullarına en yakın özellikte bir laboratuvar ortamı yaratılmaya çalışılmalıdır. En çok da erken dönem embriyoda bu hassasiyet daha fazladır. Zira az sayıda hücreden meydana gelir ve sürekli bölünme hali içinde olan embriyolar için uygun şartlar sağlanmasa bölünme sırasında genetik anomali oluşma riski çok yüksektir. Embriyonun gelişimine uygun sıcaklığı, uygun nem ortamı, uygun gaz kompozisyonunu sağlayamayan laboratuvarlarda bazen embriyo gelişimi devam ettirilebilse bile ya gebelik oluşmaz veya oluşan gebelikler düşükle sonlanır.

Tüp bebek tedavilerinde bir kliniğin ya da laboratuvarın kalitesinden bahsedilirken daha çok fazla sayıda ve yüksek kalitede embriyo elde edilmesi hususu üzerinde durulur. Yani çiftler tüp bebek tedavi kliniği seçerken; daha öncesinde kaç tane gebelik elde edilmiş, kaç tane canlı doğum olmuş, elde edilen gebeliklerde anne ve baba adaylarının doğal yolla gebeliğe engel olan sorunları neymiş, kaçıncı denemede gebelik olmuş, kaç tane embriyo elde edilebilmiş, 5. güne ulaşabilen, yani blastokist evresine ulaşabilen kaç tane embriyo olmuş gibi sayısız faktörü göz önünde bulundurmalılar.

• Anne adayının ruhsal durumu embriyo oluşumu ve gelişiminde etkilidir!

Yumurta kalitesi nasıl ki, embriyo gelişiminde etkili ise anne adayının ruhsal durumu, stres altında olup olmaması da yumurta ve embriyo oluşumu ve gelişimini etkileyebilmektedir. Uzmanlara göre düşük stres altında gerçekleşen tüp bebek tedavisi uygulamalarında başarılı bir gebeliğin ortaya çıkma ihtimali çok daha yüksektir. Anne adayının stresli ve endişeli olduğu vakaların ise genellikle başarısızlıkla sonuçlandığı düşünülmektedir. Aşırı stres altındaki anne adayının yumurta gelişimi istenen düzeyde olmadığı gibi bu yumurtalardan elde edilen embriyolar da arzu edilen kalitede olmaz, bir de embriyolar rahme transfer edildikten sonra da tutunma ve gelişim sorunları yaşanabilir. İşte tüm bu sebeplerle tüp bebek uzmanları, tedavi planlandığı andan gebeliğin sonuna kadar mümkünse bir psikolog ya da psikiyatrdan yardım alınmasının daha doğru olacağını düşünmekte ve tavsiye etmekteler.

• Bağışıklık sisteminin güçlü olması gerekir!

Tüp bebek tedavisi ve embriyo oluşumu, gelişimine dair yapılan araştırmalar anne adayının bağışıklık sisteminin embriyonun oluşumuna ve gelişimine etki ettiğini göstermektedir. Nasıl ki; tüp bebeğin oluşmasında belki de en kilit nokta denilebilecek embriyonun sağlıklı bir biçimde oluşturulması hususu sayısız etkenden etkilenmektedir. Bunlar içinde anne adayının bağışıklık sisteminin sağlığı ve ne kadar güçlü olduğu en çok önem verilmesi gerekenlerdendir. Aslında tüm koşullar uygun gibi görülse de bazı uygulamalarda embriyoların gelişimi duraksar ve tedavi süreci kesilir. Bu tür durumlarda uzmanlar genellikle anne adayının bilinmeyen, henüz tespit edilmemiş metabolik bir rahatsızlığının olup olmadığını, bağışıklık sisteminin gebeliğe uygun olup olmadığını araştırırlar. Zira zayıf bir bağışıklık sistemi kesinlikle embriyo gelişimini olumsuz etkileyecek, embriyonun tutunmasına izin vermeyecektir.

Embriyo gelişiminde rahmin rolü

Her ne kadar çok fazla bilinmese de anne adayının rahminden kaynaklı sorunlar embriyonun tutunmasını, gelişmesini etkilemektedir. Tüp bebek tedavisinde ve doğal yolla elde edilen embriyolarla gebeliğin devam etmesi için anne adayının rahminin gebeliğe, embriyonun tutunup gelişmesine uygun olması gerekiyor.  Aksi halde var olan embriyo ne kadar kaliteli olursa olsun gebeliğin devam etmesi ve canlı bir doğumla sonuçlanması söz konusu olamaz.