İyotun, vücutta tiroit hormonu üretimi için gerekli bir element olduğu yüzyılı aşkın süredir bilinmektedir. Peki, iyot sadece tiroit hormonu için mi gereklidir, yoksa vücutta başka fonksiyonları da var mıdır? Elbette ki iyot, vücudun temel fonksiyonlarının sorunsuz bir şekilde işleyebilmesi için pek çok görevi yerine getiren değerli bir elementtir. Zira iyot, vücuttaki trilyonlarca hücrenin her birinde bulunmakta ve bir kişinin yeterli düzeyde iyot olmadan yaşamına devam etmesi imkansız olmaktadır.

Tiroit hormonu üretimi için olmazsa olmaz olan iyot, vücuttaki diğer tüm hormonların üretiminden de sorumludur. Örneğin; bağışıklık sisteminin uygun bir biçimde işlev görmesi için her bir bireyin kesinlikle yeterli düzeyde iyota ihtiyaç vardır. İyotun güçlü anti-bakteriyel, parazit öldürücü, anti-viral ve anti-kanser özellikleri vardır. Bu bağlamda fibrokistik meme hastalığı ve yumurtalık kistlerinin tedavisinde iyotun oldukça etkili olduğu bilinmektedir.

Dünya Sağlık Örgütü, tüm dünyada yaklaşık olarak 1,5 milyar insanın iyot eksikliği bölgesi olarak tanımlanan bölgede yaşadığını bildirmiştir. Oysaki iyot eksikliğinin kişide; mental retardasyon rahatsızlığı, guatr, artan çocuk ve bebek ölümleri, kısırlık ve sosyo-ekonomik gerileme gibi çok ciddi sorunlara sebep olduğu bir gerçektir. İyot eksikliğinin, en bilinen rahatsızlığı ise mental retardasyon biçimidir. Mental retardasyon ise çocuklarda gelişim dönemlerinde ortaya çıkan çevreye uyum ve davranış bozukluğuna yol açan zeka geriliğine verilen addır.

İyotun tedavi edici etkileri

• Anti-bakteriyel
• Anti-kanser
• Anti-parazit
• Anti- viral
• pH yükseltici
• Ağrı giderici

İyot ile tedavi edilebilen hastalıklar

• Tiroit bozuklukları
• Ateroskleroz (atardamarların içinde yağ bulunduran plaklar oluşumu)
• Meme hastalıkları
• Aşırı mukus üretimi
• Yorgunluk
• Fibrokistik meme hastalıkları
• Guatr
• Hemoroit
• Baş ağrısı ve migren
• Hipertansiyon
• Keloid (deride yaralanmalar sonrası sert, kabarık bir yara izi oluşumu)
• Karaciğer hastalıkları
• Enfeksiyonlar
• Nefrotik sendrom (idrarda fazla miktarda protein kaybı dolayısıyla kandaki albümin seviyesinin azalması)
• Yumurtalık hastalıkları
• Kulakaltı bezi kanalı
• Peyroni hastalığı (penis üzerinde sert plakların oluşması sonucu dolayısıyla peniste şekil bozukluğu)
• Prostat rahatsızlığı
• Sebasöz kistler (vücutta oluşan içi su dolu keseler)
• Vajinal enfeksiyonlar

İyot yeryüzünde nadir bulunan bir elementlerden birisidir. İyot; ağırlıklı olarak deniz suyunda, deniz suyunun buharlaşması sonucu meydana gelen sert kayalarda ve deniz yosunu gibi deniz organizmalarında bulunmaktadır.

Ancak eğer toprak yeterli düzeylerde iyot içeriyorsa, o toprakta yetişen tüm ürünler de yeterli düzeyde iyot içerir. Bu bağlamda yetersiz oranda iyot barındıran topraklarda yetişen ürünler de iyot bakımından yoksun olur. Bu besinlerle beslenen kişilerde de iyot eksikliği görülür.

İyot; doğal olarak oluşmuş radyoaktif olan ve olmayan iki şekilde bulunur. Radyoaktif iyot; ağız yolundan kapsül ya da sıvı olarak verildiğinde sindirim sisteminden emilir tiroit bezi hücrelerinde toplanır ve yayılan radyasyon sayesinde tiroit hücrelerinin büyümesi ve faaliyetini durdurur.

Çocukların tiroit bezleri daha küçük oldukları için çocuklar, radyoaktif iyota karşı daha savunmasızdır ve radyoaktif iyota maruz kaldıklarında yetişkinlere oranla daha yüksek dozda radyasyon alırlar. Bu bağlamda radyoaktif iyot hasarı, radyoaktif olmayan inorganik iyot alımı ile önlenebilmektedir.

İyot vücutta nerede bulunur?

İyot vücudun glandüler sisteminde toplanan bir elementtir ve vücuttaki her hücre iyot içermektedir. Ancak vücuttaki diğer organlarla kıyaslandığında iyot en çok tiroit bezinde bulunur. İyot vücutta çoğunlukla; tükürük bezleri, beyin omurilik sıvısı3, mide mukozası, koroid pleksus, memeler, yumurtalıklar ve gözdeki silierde depolanır. Beyinde ise iyot, Parkinson hastalığı ile ilişkili bir bölge olan siyah maddede toplanmaktadır.

İyot elementi, çocukların zihinsel ve fiziksel açıdan normal büyümesi ve gelişmesi için gereklidir. İyotun aşırı eksikliği, ciddi anlamda zihinsel yetersizlikle ve işitme kaybı ile sonuçlanabilir. Bununla birlikte düşük, gecikmiş fiziksel ve zihinsel gelişim, dikkat eksikliği/hiperaktivite bozukluğu de iyot eksikliği ile bağlantılıdır. Ancak kişinin çok fazla iyot alması da sağlık açısından sorun teşkil ediyor. Çok sık olmasa da aşırı, yani günlük 1 gramın üzerinde iyot almak, hipertiroid belirtilerine yol açmaktadır.

İyotun faydalarına dair yapılan çalışmalar

• İyotun tıbbi alanda ilk kullanımı, guatrın, yani tiroit şişmesinin tedavi edilmesi şeklinde kullanılması Francois Coindet tarafından rapor edilmiştir.
• İleriki dönemlerde Jean-Baptiste Boussingault’ın yaptığı çalışmalar da bu veriyi doğrulamıştır. Bu konuda yapılan deneyler iyottan zengin bölgelerdeki suda bulunan iyotun, o suyu içen kişilerde guatrı önlediğini kesin olarak ortaya koymuştur.
• 1900’lü yılların başında guatr hastalığı Great Lakes çevresinde oldukça yaygındı. Boussingault ve Coindet tarafından gerçekleştirilen çalışmalarda iyot ve guatr hastalığı arasındaki ilişki göz önünde bulunduruldu. O bölgedeki okul çağındaki 66.000 çocuğun yaklaşık % 40’ında tiroit bezi büyümesi, yani guatr olduğu tespit edildi. Ardından bu bölgeye iyotlu tuz verildi ve 4 yıllık iyotlu tuz kullanımı sonunda aynı çocuklarda guatr oluş sıklığında % 75’lik bir azalma gözlemlendi. Hatta iyotlu tuz kullanımına devam eden 10 yıllık sürecin sonunda okul çağındaki çocukların % 0.5’inden daha azında guatr tespit edildi.
• Guatr ve iyot alımı arasındaki bağı araştıran bütün çalışmalar, iyotlu tuz kullanmayanlara kıyasla düzenli olarak kullananlarda guatr oluş sıklığının büyük ölçüde azaldığını göstermektedir.
• İyotun guatr vakalarını azaltmada bir tedavi aracı olarak kullanılması konusundaki ilk büyük ölçekli çalışma yine 1900!lü yıllarda David Marine tarafından yapıldı. Bu çalışmada iyotlu tuzun çiftlik hayvanlarında guatr belirtilerini azalttığını tespit etti ve bundan yola çıkılarak insanlarda da guatr tedavisi olarak iyottan faydalanmak düşünüldü.
• Guatr oranı yüksek olan Ohio eyaletinin Akron bölgesinde okul çağındaki kızların % 56’sında guatr vardı. Erkeklerde bu kadar yüksek olmasa da kız çocukları guatr konusunda büyük risk altındaydılar. Bunun temel sebebi ergenlik çağı içindeki kızların, aynı yaşlardaki erkeklere göre iyota daha fazla ihtiyaç duyuyor ve yoksunluğunda da guatra yakalanıyor olmalarıdır. Ergenlik döneminde ilk olarak gelişen glandüler doku, önemli miktarda iyot gerektiren memelerdir. İşte bu bakımdan yeterli iyot alınamazsa guatr kaçınılmaz olur. Tüm bu veriler ışığında Ohio eyaletinin Akron bölgesinde kendilerine hiç iyot verilmeyen 2.305 öğrenci çalışmanın kontrol grubu olarak seçildi. Tedavi grubundaki 2.190 öğrenciye ise 2.5 yıl boyunca her gün 9 mg sodyum iyodür verildi. İyot almayan kontrol grubunda % 22’lik bir guatr oluş sıklığında görülürken, tedavi grubundaki öğrencilerde % 0.2 bir guatr oluş sıklığı tespit edildi.

Tüm bu çalışmaların sonucunda öncelikle Amerika genelinde ve ardından gelişmiş pek çok ülkede iyotlu tuz tüketimi arttı. Tuza iyot eklenmeye başlanmasıyla da bu bölgelerde guatr oranları düştü. Günümüzde de Dünya Sağlık Örgütü tüm dünyada guatr oluşumunun önlenmesi için iyotlu tuz kullanımını desteklemektedir.

Hangi besinler ne kadar iyot içerir?

1 porsiyon hazır kahvaltılık gevrekler 87 mg

1 porsiyon sütlü tatlılar 70 mg

1 porsiyon balık 57 mg

1 porsiyon süt 56 mg

1 porsiyon süt ürünleri 49 mg

1 yumurta 27 mg

1 porsiyon fasulye, bezelye 17 mg

1 porsiyon et 16 mg

1 porsiyon kümes hayvanları eti 15 mg